En çok karıştırılan konulardan biridir; Sivas şivesi mi, Sivas ağzı mı? Şive ve ağız arasındaki farka değinmeden önce dilerseniz dil ve lehçe nedir bunlara bakalım…
Muhammed Saygı “Şive Ve Ağız Arasındaki Fark”
Bir sesli işaretler sistemi olan dil, aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır. Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır. Dil, toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık, sosyal bir kurumdur.
Lehçe, bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt. (TDK)
Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar. Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. Bazı dilciler, büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi bile önermişlerdir. Örneğin; Çuvaşça ve Yakutça, Türkçenin lehçeleridir.
Şive, bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir. İstanbul’da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir. Ağız ile ayırt edebileceğimiz en önemli özelliği; ayrılıkların yazı diline girmiş olmasıdır. Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.
Örneğin; Türkiye Türkçesinde; “Çocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.” denirken,
Azerice : “Uşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.”
Özbekçede ise : “Bolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan ila yozadi.”
Anlaşılacağı üzere ağız ile kıyaslama yaptığımızda şivede oldukça önemli farklar var. Ve bu farklar ve ayrılıklar yazı diline de girmiştir.
Ağız ise aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dilidir. Karadeniz ağzı, Konya ağzı, Erzurum ağzı ve Sivas ağzı gibi.
Sivas ağzından birkaç örnek vermek gerekirse;
- ağleşmek (eğleşmek) = durmak, duraklamak
- dekmük = tekme
- şordan ağrı= şu taraftan, şuradan
- eccük = azıcık
- seğirtmek = koşmak
- çimmek = duş almak, yıkanmak
- dinelmek = durmak, beklemek gibi
- Ellâğam ki konu anlaşılmıştır, kalın sağlıcakla.
Haber Merkezi / Büyük Sivas Haber
