Osmanlı döneminde inşa edilen ve Sivas’ın en önemli vakıf eserlerinden biri olan Behram Paşa Hanı, kentin güneyinde, ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı bir bölgede yer almaktadır.
Sivas’ın Önemli Vakıf Eserlerinden Behram Paşa Hanı
Mundar Irmak kenarında, günümüzde ortadan kalkmış bulunan şehir surlarının yanında inşa edilen bu yapı, tarih boyunca farklı işlevler üstlenmiş ve birçok kez onarım görmüştür. Halk arasında “Taşhan” olarak da bilinen han, özellikle şehir dışından gelen tüccar ve yolcular için konaklama noktası olarak dikkat çekmiştir.
Behram Paşa Hanı’nın Tarihi
Behram Paşa Hanı’nın inşa tarihi ve banisi hakkında bilgi veren bir kitabe bulunmamakla birlikte, vakıf defterlerinde yer alan bilgilere göre, yapının batı yönünde bulunan hamamla birlikte Behram Paşa’nın vakfı olduğu belirtilmektedir. Hanın inşa tarihi H 983 / M 1575 olarak kaydedilmiştir. Bu da yapının 16. yüzyıl Osmanlı mimarisinin önemli örneklerinden biri olduğunu göstermektedir.
Yapının giriş kapısı üzerinde bulunan H 1290 / M 1873-1874 tarihli tamir kitabesinde, hanın bu dönemde suriçi kışlası olarak kullanıldığı belirtilmiş, Sultan Abdülaziz’in tuğrası işlenmiştir. Osmanlı arşiv belgelerine göre, H 1221 / M 1806 yılında yapı kışlaya çevrilmiş, ardından H 1290 / M 1873 yılında yenilenmiştir.
Farklı Dönemlerde Farklı İşlevler Üstlendi
Behram Paşa Hanı, 1960’lı yıllara kadar Millî Savunma Bakanlığı tarafından kullanılmaya devam etmiş, bir süre hayvan hastanesi olarak hizmet vermiştir. 1964 yılında eczane deposu olarak kullanıldığı belgelenmiş, 1980’li yıllardan 2007 yılına kadar ise bir mermer işletmesi olarak faaliyet göstermiştir. Tarihi yapı, yıllar içinde gördüğü bu farklı kullanımlar sebebiyle birçok kez restore edilmiştir.
Mimari Özellikleri
Dikdörtgen planlı, tek avlulu ve iki katlı hanlar grubunda yer alan Behram Paşa Hanı, güney cepheden giriş kapısı ile dikkat çekmektedir. Kapıdan girildiğinde tonozlu bir geçit ve geçidin iki yanında altışar dükkân bulunmaktadır. Geçidin devamında revaklı bir yapı düzeni hâkimdir. Üst katı, zemin kat hücre tonozları üzerine oturan revaklar ve gerideki tonoz örtülü odalı hücrelerden oluşmaktadır.
Giriş cephesinde beş kollu yıldızlar, Mühr-i Süleyman ve makili pano içine işlenmiş “Muhammed” yazısı yer almaktadır. Selçuklu sanat geleneğini yansıtan, birbirini takip eden aslan figürleri de hanın özgün süsleme detayları arasında bulunmaktadır.
Behram Paşa Hanı Günümüze Kadar Ulaştı
Tarihi boyunca çeşitli restorasyon süreçlerinden geçen Behram Paşa Hanı, 1873, 1978 ve 2018 yıllarında onarım görmüştür. Sivas’ın önemli Osmanlı vakıf eserlerinden biri olan yapı, günümüzde de tarihî kimliğini koruyarak, kültürel miras açısından büyük bir değer taşımaktadır.
İNGİLİZCE TANITIM
BEHRAM PASHA KHAN (TAŞHAN)
The Behram Pasha inn is located in the south of the city and was used as a business center in the Ottoman period. The inn was built by the side of the Mundar brook and beside the city walls, which have now disappeared. Therefore, Behram Pasha Inn also known as “Tashhan” among people, grabs attention as the first accommodation place that meets people arriving in Sivas from the south.
There is not an epigraph of the Behram Pasha Inn, which gives information about the date of construction and the name of the builder. According to the foundation records, the inn was endowed by Behram Pasha together with the Turkish bath and was built in 983 AH / AD 1575.
On the main door of the building is a restoration epigraph dated 1290 AH / 1873-1874 AD, which indicates that the building was used as a cavalry barrack. The signature of Sultan Abdul-Aziz is engraved on it. According to a document found in the Ottoman Archives of the Prime Minister’s Office, it is known that the building was converted into a barrack in 1221 AH / AD 1806 and restored in 1290 AH / AD 1873. It was used by the Ministry of Defense up to the 1960s. It is mentioned in some documents that the building was used as an animal hospital for a while and it was used as a pharmacy warehouse in 1964 and as a marble procession plant from the 1980s up to 2007.
The two-storied building, which has a square like rectangular plan with a single yard, is an inner-city inn. The yard of the building, entered from the south face is encircled with stoops and vaulted cells behind them except for the north face, where the barn is located. Different from the ground floor, the upstairs of the building is encircled by stoops and vaulted cells from all sides.
On the entrance, there are pentacles, Solomon’s seal and a panel with lemuroideus patterns on which the word “Muhammed” engraved. Furthermore, there are two lion figures, one of whose tail is like a dragon head, which are regarded as the symbol of power in the Seljukian tradition. The inn was restored in 1873, 1978 and 2018.
ARAPÇA TANITIM
خان بهرام باشا (خان الحجر)
هــ. 1570 / م 978
(من وقف بهرام باشا)
أُنشئ خان بهرام باشا في الجانب الجنوبي الذي جرت به الأنشطة التجارية في الفترة العثمانية بمدينة سواس، عند نهر موندادار بجوار أسوار المدينة التي لم تصل إلى عصرنا، ولذلك لُقب "طاش خان". الانتبا، إلى حقيقة هامة، أنه كان أول منشأة معايشة من طرف الجنوب وداخل مدينة سواس خلال الفترة العثمانية، فإن لهذا الخان مكانة هامة في العصر العثماني.
ولا يوجد نص تأسيسي لتاريخ البناء، ولم يُعثر على أي كتابة تعطينا معلومات حول خان بهرام باشا.
بالنسبة لدفاتر "كرسات" الوقف فإنها تقول: "إنه بالجهة الغربية من خان بهرام باشا يوجد حمام داخل الوقف يحمل تاريخ الإنشاء 983هـ/1575م"، حسب المعطى لدفاتر الوقف. يوجد بمدخل البناء مساحة نقش كتابي لأعمال ترميم ترجع إلى السلطان عبدالعزيز خان بتاريخ 1290هـ / 1873-1874م، ويحمل طغراءه.
الأرشيف العثماني برئاسة الوزراء يوجد وثيقة مؤرخة بتاريخ 1221هـ/1806م، تؤيد بأن هذا الخان تحول لثكنة عسكرية، وفي سنة 1290هـ/1873م تم تجديد هذا الخان، وتم استخدامه من قبل وزارة الدفاع الوطني حتى عام 1960م. وقد تم استخدام هذا البناء كمستشفى بيطري للحيوانات، وفي عام 1964م تم استخدامه كمخزن أدوية و تغليف، ومنذ عام 1980م إلى عام 2007م تم استخدام البناء كورشة للرخام.
وتخطيط الخان شبه مربع يقترب من الشكل المستطيل، ويتكون من صحين أوسط، وهو مصنف من خانات المدن الداخلية ذات الطابقين القائمة بالمدن الأرضي. بالجهة الجنوبية الصحين الغرف العلوية محاطة بهيئات من ثلاثة جهات بجوار أروقة مقنطرة مسقوفة وهي مغلقة مضلعة. الطابق الثاني من الخان يختلف عن الطابق الأرضي من حيث التصميم، حيث يوجد به من الأربع جهات أروقة ذات حجرات سقفها قبو مفلطح.
بواجهة خان المدخل توجد خمسة أضلاع نجوم حاملة للختم السليماني، ولوحة محفور بداخلها كلمة "محمد"، كما يُرى بها التقاليد السلجوقية، ويوجد بها رسم ذوات الأرواح للأسدين، وذيل أحدهما كراس تبين في مساحة معدة لذلك.
تم ترميم الخان في تواريخ 1873م، 1978م، 2018م.
Menekşe İrem Çolak / Büyük Sivas Haber
Büyük Sivas Haber – Sivas Haberler
